مقاله

حکمت عدد 40 و فلسفه اربعین

حکمت عدد 40 و فلسفه اربعین

حکمت عدد 40 و فلسفه اربعین _ عدد چهل همیشه برایم مجهول بوده … نمیدانم چه حکمتی دارد! اینکه همه پیامبران در چهل سالگی به پیامبری میرسند… چلهِ، بچه باید دربیاید … چله مرده باید بگذره… قوم بنی اسراِییل چهل شبانه روز آواره بودند … چهل روز مداومت در نماز و دعا باعث استجابت دعا میشود … خلاصه اینکه، در رقم اربعین خصوصیتی وجود دارد که سایر ارقام، آن خصوصیت را ندارند. ولی فلسفه عدد چهل هنوز برایم لاینحل مانده…

 

حکمت عدد 40

بعضی از اعداد در عالم طبیعت، فرهنگ اقوام و متون دینی اسلامی و غیراسلامی از اهمیت خاصی برخوردارند. به گونه ای که این اعداد که عمدتاً راز، و فلسفهِ اهمیت آن ها در پرده ابهام است، را می توان اعداد اسرارآمیز نامید. که در متون دینی ما عدد 70  مورد توجه است. که سه بار، در سه آیه، و مرتبط با سه موضوع، در قرآن آمده است. که مشهورترین آن ها عدد 70 در استغفار است.

در روایات اسلامی به عدد چهل نیز، توجه و عنایت خاصی شده است، بطور مثال آمده است: «من اخلص لله اربعین یوما فجر الله ینابیع الحکمه من قلبه علی لسانه؛ هر کس خود را چهل روز برای خداوند خالص و پاک گرداند، خداوند چشمه های حکمت را از قلبش بر زبانش جاری می سازد.» (عیون اخبار الرضا(ع) ، ج 2، ص 85)

 

از رسول خدا(ص) وارد شده است که: «کسی که چهل روز حلال بخورد، خداوند قلب او را نورانی کند و چشمه های حکمت را از قلبش، بر زبانش جاری می گرداند»، همچنین علامة حسن زادة آملی می گوید: «هر عمل و ذکری که کمتر از اربعین باشد، چندان اثر بارزی ندارد و خاصیت اربعین، در ظهور فعلیت و بروز استعداد و قوه و حصول ملکه، امری مصرح به، در آیات و اخبار است.» حکمت عدد 40 و فلسفه اربعین

در قرآن کریم مدت خلوت حضرت موسی(ع) را در کوه طور با خداوند چهل روز ذکر می کند: «وَ وَاعَدْنَا مُوسَى ثَلاَثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً » (اعراف، آیه 142)؛ سی شب با موسی وعده نهادیم و ده شب دیگر بر آن افزودیم تا وعده، پروردگارش چهل شب کامل شد.

فلسفه اربعین و حکمت عدد 40

از جمله مواردی که در مورد اربعین و در بحث خاص ما مطرح است، این که وقتی کسی این جهان را ترک می‌کند اربعین او موضوعیتی دارد. مراسم چهلم، 39 روز پس از خاکسپاری، که سنگ قبر روی مدفن قرار می دهند. که این رسم را در تهران «پاگرفتن» می نامند. و به همین سبب مجلس چهلم را «شب پا گرفتن» نیز می خوانند.

و از جمله، آنچه اهمیت می‌یابد زیارت اوست. و اینکه از قبر او در چهلمین روز رحلتش دیدار شود. کأنه وقتی که کسی فوت شده و دفن شده، زیارت اصلی او بعد از 40 روز است.

البته این را به طور دقیق و بر مبنای مدارک نمی‌توانم بگویم، اما شاید بتوان این طور گفت در چهلم، گویی واقعه فوت تکمیل می‌شود، یا به عبارت دیگر، بازتولید می‌شود و دوباره پدید می‌آید.

این مطلب را بر این اساس می‌گویم که وقتی کسی فوت می‌شود سرّ او، سرّ باطنی او، مکشوف می‌شود. این مکشوف شدن سرّ باطنی و معنوی و روحانی فرد برای دیگری، و برای جهان، با استقراری که بعد از 40 روز پیدا شده است، می‌شود گفت تتمیم و تکمیل می‌شود. اینها البته احتمالات است، اما به هر حال، بر این مبنا، این سنت وجود دارد که اربعین‌ در مورد انسان‌ها گرفته می‌شود. حکمت عدد 40 و فلسفه اربعین

 

مبنای اربعین چیست؟

در مورد موضوع اربعین، اولین نکته اینست که، اربعین امری است که ریشه در قرآن کریم دارد. همانطور که پیش از این هم اشاره شد، قرآن کریم می‌فرماید «واعدنا موسی ثلاثین لیله و اتممناها بعشر». به لحاظ حکمت عقلی هم، بعضا اشاره شده است که اصولا در عدد 40 است که، هر چیزی کامل و تتمیم می‌شود. برای مثال، همین آیه‌ای که اشاره شد و موضوع آن میعاد خداوند با حضرت موسی(ع) است، می‌گوید: این میعاد 30 شب بود، ولی با ده شب دیگر این میعاد تتمیم شد. این نشان‌دهنده این است که 30 ملاک است، اما، ده شب بعدی آن را تتمیم و تکمیل می‌کند.

 

در حکمت بحث شده است اسرار این که چرا با عدد 40، یا 40 مرتبه، یا 40 منزل یک چیزی کامل می‌شود. بر همین مبنایِ سرّ عدد 40 است که اهل سلوک و اهل معرفت برای جریان سلوک خودشان اربعین قرار می‌دهند.

مراد از اربعین هم این است که 40 روز علاوه بر انجام واجبات و ترک محرمات، عبادت‌های مستحبی را بر خودشان قرار می‌دهند و انجام می‌دهند. همچنین، اگر کسی بخواهد رذیله‌ای را که در وجودش هست برطرف کند، فرموده‌اند 40 شبانه روز، خود را مقید کند تا آن رذیله را ترک کند؛ این امر مقدمه‌ای برای ریشه‌کن شدن آن رذیله در وجودش است.

 

یا مثلا شخصی فضیلتی را ندارد، اما دوست دارد آن را در خود پدید آورد، می‌فرمایند که 40 شبانه روز تکلف کند. تکلف یعنی خود را وادار کند به فلان عمل خوب؛ و بعد، این فضیلت در او ریشه می‌دواند و استقرار پیدا می‌کند. اینها بحثی است که در مورد اربعین و اسرار آن مطرح است. حکمت عدد 40 و فلسفه اربعین


چله نشینی چیست؟

منظور از چله نشینی یا عبادت اربعین، در سیر و سلوک عرفانی، مراقبت چهل روزه از خود است. تا از این طریق، باطن فرد به آمادگی لازم جهت دریافت حکمت و علوم الاهی نایل شود. بسیاری از عرفا و علمای شیعه بر اساس آیات و روایات، به عبادت اربعین اهمیت داده و خود بدان عمل کرده اند.

بنابراین، عبادت و اخلاص در بندگی خدا در مدت چهل روز، از بهترین اعمال محسوب می شود. ولی آنچه از طرف خود عرفا هم تذکر داده شده، این است که چله نشینی نباید تبدیل به وسیله ای برای گریختن از جامعه و انزوا طلبی باشد.

 

نظر شیعه در باره چله نشینی چیست؟

اهمیتی که در چله نشینی بر عدد چهل داده شده است، به خاطر اسرار و خواصی است که در این عدد است که باعث ظهور استعدادات و به کمال رساندن ملکات است. همچنان که انسان در چهل سالگی به کمال و بلوغ عقلی خود نایل می شود: «إِذا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعینَ سَنَةً قالَ رَبِّ أَوْزِعْنی‏ أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتی‏ أَنْعَمْتَ عَلَیََّّ وَ عَلى‏ والِدَی‏»؛ و چون (انسان) به چهل سالگی برسد، گوید پروردگارا مرا توفیق ده که بر نعمتت که بر من و بر پدر و مادرم ارزانى داشتى سپاس بگزارم.

 

عبادت اربعین، در قرآن نیز بیان شده در جایی که خداوند، و عده ای به حضرت موسی داد و در مدت چهل روز او را به میقات خود فراخواند: “فَتَمَّ میقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعینَ لَیْلَة”.

 

این عبادت و مراقبت اربعینی مورد توجه اهل سلوک بوده و در روایات نیز به آن اشاره شده است. از جمله این روایت: «من أخلص لله أربعین صباحا ظهرت ینابیع الحکمة من قلبه على لسانه»؛ هرکس چهل روز خود را خالص برای خدا گرداند چشمه های حکمت از قلب او بر زبانش جاری خواهد شد.

روایت

و این روایت از امام باقر(ع): “مَا أَخْلَصَ الْعَبْدُ الْإِیمَانَ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْبَعِینَ یَوْماً أَوْ قَالَ مَا أَجْمَلَ عَبْدٌ ذِکْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْبَعِینَ یَوْماً إِلَّا زَهَّدَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الدُّنْیَا وَ بَصَّرَهُ دَاءَهَا وَ دَوَاءَهَا فَأَثْبَتَ الْحِکْمَةَ فِی قَلْبِهِ وَ أَنْطَقَ بِهَا لِسَانَه‏”؛ هیچ بنده ای ایمان خود به خدا را در چهل روز خالص نگرداند، مگر آن که پروردگار، او را نسبت به دنیا کم توجه کرده و دردها و درمان ها را نشانش خواهد داد. سپس، حکمت در قلب او استوار شده و زبان خود را نیز به حکمت خواهد گشود.

 

عُرفا، برای مراقبات لازم که در مدت چهل شبانه روز باید رعایت شود، دستور العمل های خاصی توصیه کرده اند. که به طور کلی شامل بیشترین پرهیز از خوردن، خوابیدن و سخن گفتن بوده، و همت سالک در این مدت، باید مصروف در ذکر مدام و عبادت باشد. البته می دانیم که بر اساس آموزه های دینی، چنین رفتارهایی باید در تمام عمر انسان مورد عمل قرار گیرد. و محدود کردن آنها به چهل روز، تنها جنبه تمرین و تقویت روحی دارد. حکمت عدد 40 و فلسفه اربعین

 

توجه:

گاهی در عُرف چنین برداشت می شود که اربعین یا چله نشینی لزوما دارای شرط عزلت ظاهری نیز بوده، و حتما سالِک باید در مکانی خلوت و دور از مخالطت با مردم، به عبادت مشغول شود. در این زمینه باید گفت که چنین الزامی وجود نداشته. بلکه اگر سالِکی بتواند در عین حضور در اجتماع، اعمال خود را خالص نماید، مطمئنا از ارزش بیشتری برخوردار خواهد بود. حکمت عدد 40 و فلسفه اربعین

 

توصیه به اربعین

همانطور که عنوان شد، بسیاری از عرفا و علمای شیعه به عبادت اربعین اهمیت داده و خود بدان عمل کرده اند برای نمونه می توان به سید بحر العلوم همچنین مجلسی اول و دوم اشاره کرد:

در کتاب سیر و سلوک منسوب به بحر العلوم چنین آمده است:«خاصیت اربعین در ظهور فعلیت و بروز استعداد و قوه و حصول ملکه، امری است مصرح به در آیات و اخبار و مجرب اهل باطن و اسرار.» بحر العلوم در جای دیگری از این کتاب در مورد سیر و سلوک می نویسد: «بدانکه من بعد از اراده سلوک به عزم مجاهده اکبر و اعظم و اراده قدم نهادن در وادی ذکر، ابتدا همتی برآوردم و توبه از آنچه می کردم و ترک عادت و رسوم نمودم. در اربعینیات سر به جیب ذکر فرو بردم و در اربعینی نیز اربعین قرار دادم».

 

همچنین ملا محمد تقی مجلسی در مورد عبادت اربعین می نویسد: «یکی از اعتراضات ایشان آن است که عبادت اربعین بدعت است و این باطل است؛ زیرا که بدعت آن است که مذکور شد و احادیث دال بر فضیلت عبادت اربعین بسیار است». حکمت عدد 40 و فلسفه اربعین

 

تذکر این نکته لازم است که…

بنابراین عبادت و اخلاص در بندگی خدا، در مدت چهل روز از بهترین اعمال محسوب می شود. ولی، آنچه از طرف خود عرفا هم تذکر داده شده این است که، چله نشینی(به معنای عُزلت) نباید تبدیل به وسیله ای برای گریختن از جامعه و انزوا طلبی باشد. عُرفا در مورد عبادت اربعین، اهمیت اصلی را به مراقبات باطنی و عزلت قلبی در این مدت داده اند، و جز در مواردی به چله نشینی با شرط عزلت ظاهری و انقطاع کامل از رابطه با مردم توصیه نکرده اند.

پس، معنای چله نشینی بریدن از مردم و شانه خالی کردن از مسؤولیت های اجتماعی و شرعی و انسانی نمی باشد و مهم این است که انسان در میان اجتماع باشد و از خود مواظبت و مراقبت نماید و بر خود مسلط باشد چون گاهی خدمت به مردم و گشودن گرهی از کار آنها و گرفتن دست انسانی درمانده و بیچاره اثرش از ده ها چله نشینی بیشتر و عمیق تر است. حکمت عدد 40 و فلسفه اربعین

 

از جمله مولوی در برخی از اشعار خود اخلاص در توجه باطنی به خدا و اولیای خدا را مورد تاکید اصلی قرار داده و سالک را دعوت به ترک چله نشینی و رفتن به میان اجتماع نموده است:

 

سی پاره به کف در چله شدی

سی پاره منم ترک چله کن

مجهول مرو باغول مرو

زنهار سفر با قافله کن


چله و چله نشینی

منظور از چله و چله نشینی، آن است که انسان چهل روز با مراقبت و مواظبت به یاد حق و ذکر و عبادت و توجه به او مشغول باشد و امور غیر ضروری و غیر لازم را که باعث پراکندگی خاطر و تفرقه فکر می گردد و در حد امکان ترک نماید و همه اندیشه و فکرش خداوند و یاد او و اطاعت او باشد .

چله نشینی به این معناست که انسان در مدت چهل روز کمال مراقبت و توجه به خداوند را داشته باشد و سعی بلیغ در ترک گناهان و دوری از محرمات الهی داشته باشد و در این مدت با یاد الهی و ذکر او و عبادت خالصانه شبستان وجودش را از نور و صفا لبریز سازد و زمینه تابش انوار الهی و درخشش آفتاب فطرت را در درون خویش فراهم آورد. حکمت عدد 40 و فلسفه اربعین

 

چله گیری

چله گیری در حقیقت یک کار عرفانی و سلوکی است و مبنای سلوک در اسلام بر این است که انسان از خودش بگذرد و به حق بپردازد.

در سلوک باید انسان خودش و خواسته های خودش را فراموش کند و دنبال خواسته های خداوند و دوست داشتن های او باشد. سلوک یعنی نفی خود و اثبات خداوند. از خودخواهی هایش دست بردارد و خداخواه شود.

بنابراین در چله گیری سعی کنید روی خداوند و یاد او متمرکز شوید و از کثرت ها و خواسته های نفسانی خود بپرهیزید، و خود را از هر چیزی غیر یاد خدا خالص نمایید. البته، یاد خدا بسیار وسیع است و شامل تمامی افکار و اخلاق و احکام دینی می شود. یاد خدا یعنی انسان به وظایف واجب و مستحب خود بپردازد و گناه و مکروه را ترک کند. چه در بعد اندیشه، و چه اخلاق، و چه عمکرد.

نکته:

نکته ای که باید به آن توجه داشته باشید این است که توجه به خدا و اخلاص دارای مراتب فراوانی است که به حسب میزان معرفت و ظرفین انسان ها متفاوت است. بنابراین، مرتبه ضعیف و کم توجه و حتی بی توجه آن نیز دارای آثار مطلوب و مثبتی است .

پس، توجه به خدا و اخلاص در مدت 40 روز هر چند با اکراه نفس نیز باشد، دارای اثر و نتیجه است و معمولا این اکراه در شروع کار در اوایل آن است ولی با گذشت زمان خود نفس آمادگی برای این عمل را پیدا کرده و نرمش نشان می دهد و از مقاومت و لجاجت دست می کشد و شیرینی و گوارایی عمل و عبادت را ظاهر می سازد. حکمت عدد 40 و فلسفه اربعین


سختی شروع چله نشینی یا عبادت اربعین

بطور طبیعی شروع هر کاری و از جمله عبادات به دلیل عدم انس با آن و بهره مند نشدن از شیرینی و گوارایی آن سخت و سنگین به نظر می رسد، و نفس آن را به اکراه و بی میلی انجام می دهد. به همین خاطر، گاهی اوقات انجام عبادت بدون توجه و حضور، و از روی بی میلی، و از روی اکراه، مقدمه انجام عبادتی همراه با حضور و توجه است. زیرا، انجام چنین عباداتی، به تدریج موجب انس با عبادت و اشتیاق پیدا کردن به آن می شود، و کم کم سنگینی و سختی آن، جای خود را به آسانی و سهولت و سبکی و نشاط در عبادت می دهد.

بنابر این توصیه ما این است که شما هر چند با بی میلی و اکراه هم باشد عبادت 40 روزه خود را شروع کنید. و به وسوسه شیطان و ترغیب و تشویق او در مورد بی توجه بودن و بی میل بودن و بی ثمر بودن آن توجه نکنید.

بسیاری از بی میلی ها به عبادت، از حیله های شیطان و وسوسه های او است، که می خواهد عبادت شروع نشود، و یا ادامه نیابد. ولی، استقامت در آن عبادت، مشت بر دهان او می کوبد. و بی میلی را بر طرف می کند و نشاط و شوق به عبادت را به ارمغان می آورد.

چله گیری و آثار آن

آثار چله نشینی بستگی کامل به زمینه های موجود در انسان و اراده و توجه و همت و اخلاص او دارد، که به حسب افراد از شدت و ضعف برخوردار است. ولی، به هر حال در این مدت، قلب انسان نورانی و با صفا می گردد، و مطالب ظریف و عالی معنوی، و معارف دین را بهتر و عمیق تر می فهمد و درک می کند؛ و زمینه برای عروج معنوی و تعالی روح انسان فراهم می گردد.

 

توصیه می کنیم چله گیری را به صورت جزئی دنبال کنید. یعنی مثلا تنها برای تبدیل یک صفت بد، به صفت خوب چهل روز تلاش کنید، و بعد صفات دیگر، و همین طور عادت ها را یکی یکی جایگزین کنید، و به تدریج سعی کنید خود را از رذایل تخلیه و به فضایل بیارایید.

این روش برای شما بهتر است. زیرا، در روش قبلی با فشار زیادی روبرو می شوید، و ممکن است توان تحمل نداشته، و یا دچار افراط و تفریط شوید، که خطرناک است. برای اینکه دچار افراط و تفریط نشوید این کار را حتی المقدور زیر نظر عالمان دینی و اخلاقی و با مشورت آنها انجام دهید. حکمت عدد 40 و فلسفه اربعین

تغذیه و اربعین

در مورد تغذیه گفتنی است: برخی از سالکان برای خود در این زمینه برنامه خاص دارند. مانندگیاه خواری و ترک گوشت و امثال آن… ولی آنچه لازم است در این زمینه حتما رعایت شود عدم پرخوری و پرهیز از خوردن غذاهایی است که باعث سنگینی و سستی می شود و آدمی را از انجام عبادات باز می دارد.

حکمت عدد 40 و فلسفه اربعین

منبع مدیریت استراتژیک بدن

 

نمایش بیشتر

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.

همچنین ببینید
بستن
دکمه بازگشت به بالا