سمفونی مردگان
سمفونی مردگان رُمانِ بسیار ستوده شده عباس معروفی و از ماندگارترین کتاب های ادبیات ایران است. این رُمان حکایت شوربختی مردمانی است که مرگی مدام را بر دوش می کشند و در جنون ادامه می یابند. معروفی داستان شهری مرده را روایت می کند که ندای روشنفکری و سرزندگی را می کُشد. برادرکشی، فروپاشی خانواده، عشق و تاثیر مذهب مضامین اصلی کتاب سمفونی مردگان هستند.
رُمان سمفونی مردگان یک شاهکار است. در وصف آن بسیار نوشته اند و بسیار خواهند نوشت. همان طور که از نام کتاب مشخص است، داستانی تراژدیک و غم‌انگیز دارد. اما به‌قدری زیبا و عالی نوشته شده که برای همیشه در ذهن خواننده باقی خواهد ماند. نوع روایت داستان منحصر به فرد است. راوی داستان چندین بار عوض می شود و هر بار داستان از دید یک شخص متفاوت بیان می شود. در هنگام خواندن متن کتاب سمفونی مردگان شاهد بازگشت به گذشته در زمان حال هستیم، شاهد عوض شدن مکان هستیم و مدام فضا عوض می شود.
بیشتر مردم عباس معروفی را با «رمان سمفونی مردگان» می شناسند. این شاهکار عباس معروفی، در اواسط دهه شصت منتشر شد و سر و صدای زیادی پس از نشر آن در بین جمعیت اهل مطالعه اتفاق افتاد، اما دلیل این حجم از استقبال و محبوبیت چیست؟ با ما همراه باشید تا در ادامه این مقاله بیشتر در مورد سمفونی ای به نام مردگان صحبت کنیم.
علت شهرت سمفونی مردگان عباس معروفی
سمفونی مردگان کتابی است بسیار تراژدیک اما بسیار زیبا و عالی که برای همیشه در ذهن خواننده باقی خواهد ماند این کتاب داستان خانواده‌ای است که در زمان جنگ جهانی دوم، در اردبیل زندگی می کنند. خانواده‌ای که نمادی از یک جامعه است که خفقان در آن موج می‌زند و به ندرت روشنفکری در آن پیدا می‌شود.
نوع روایت معروفی در سمفونی مردگان منحصر به فرد است. راوی داستان چندین بار عوض می شود و هر بار داستان از دید یک شخص متفاوت بیان می شود. در بخش‌هایی از داستان یک واقعه از زاویه دید دو نفر مختلف بیان شده است و خواننده احساس و افکار دو نفر را درک می‌کند.
نحوه شروع کتاب سمفونی مردگان
وقتی کتاب سمفونی مرگان را باز می کنیم به جای مقدمه با تفسیری از آیه 26 سوره مائده مواجه می شویم که:
قابیل گفت: من تو را البته خواهم کشت، هابیل در جواب گفت: مرا گناهی نیست که خدا قربانی پرهیزکاران را خواهد پذیرفت. اگر تو قصد کشتن مرا داشتی من هیچ وقت چنین قصدی برای تو نخواهم داشت، چرا که من از خدا می ترسم!
شاید مخاطب با خواندن تفسیر این آیه در ابتدای کتاب تصویر داستانی که درباره دو برادر است را در ذهن خود مجسم کنند؛ اما این تمام ماجرا نیست چرا که عباس معروفی در ادامه، داستان جذاب و شگفت آوری را برای مخاطب تدارک دیده است.
درباره کتاب سمفونی مردگان
تم اصلی داستان از ۴ مومان تشکیل شده است. یکی از اولین سوال هایی که برای مخاطبان قبل از مطالعه کتاب پیش می آید، معنی کلمه موومان است که به جای کلمه بخش و یا فصلی از کتاب از آن نام برده شده است.
«موومان» کلمه ای فرانسوی است و معنی بخش کاملی از یک اثر بزرگ تر موسیقی را می دهد. موومان برای آثاری مانند سمفونی و یا کنسرت های بزرگ به کار برده می شود، و استفاده از این کلمه به جای کلماتی مانند بخش، فصل و یا قسمت در کتابی که نامش با سمفونی آغاز می شود، بسیار هوشمندانه و حتی زیرکانه به حساب می آید؛ چرا که توانایی نویسنده را قبل از شروع داستان به رخ مخاطب می کشاند.
هر موومان توسط یک ساز نواخته می شود:ساز خودخواهی و طمع،ساز عشق،ساز دیوانگی و جنون،ساز سرزندگی و تحرک. همه ی این ساز ها کنار هم،سمفونی مرگ را می نوازند. سمفونی مردگان، به راستی که یک سمفونی است.
در هنگام خواندن متن کتاب سمفونی مردگان مدام شاهد تغییرات زمانی و مکانی هستیم و این بر جذابیت کتاب به قطع می افزاید. نثر داستان خیلی روان و داستانش خیلی منظم است. داستان کتاب آنقدر جذاب است که اصلا دوست نداری کتاب رو زمین بذاری و استراحت کنی.
بعد از خواندن این کتاب می فهمید همه ی نویسندگان هنرمند نیستند! و عباس معروفی قطعا یک هنرمند است. داستان از یک نقطه آغاز نمی شود تا به یک نقطه ختم شود؛ بلکه هر صفحه پر است از نقاط آغاز و پایان یک ماجرا. معروفی همچون قالیبافی ماهر تار و پود قصه را بهم می بافد و رَج می زند. به طوری که مخاطب تا لحظات آخر متوجه نقشه ی قالی نمی شود.
توجه:
سمفونی مردگان برنده جایزه «بنیاد انتشارات ادبی فلسفی سور کامپ» در سال ۲۰۰۱ شده و و به زبان های آلمانی، انگلیسی، ترکی استانبولی، ترکی آذری و کُردی ترجمه و چاپ شده است. ضمن اینکه در سال ۲۰۰۷ به عنوان یکی از صَد رُمان برجسته سالِ بریتانیا انتخاب شد.
• اگر داستان هایی را دوست دارید که به سادگی از نقطه ای آغاز و به نقطه ختم شده اند(مثل رمان ملت عشق)،سراغ این کتاب نروید!
• اگر برای خوردن لقمه های جویده شده را انتخاب می کنید،سراغ این کتاب نروید!
• اگر اعتقاد دارید همه ی نویسندگان هنرمند نیستند،این کتاب را بخوانید و لذت ببرید!
• اگر خواندید و لذت بردید و نکات جالب دیگری یافتید،با بنده در میان بگذارید!
• و در آخر اگر کتاب را خوانده اید و حوصله ی خواندن متن های بلند را دارید، این نوشته را از دست ندهید!
درباره نویسنده کتاب سمفونی مردگان
عباس معروفی مانند اسمش نویسنده ای معروفی است که آثار ارزشمندش همیشه در ویترین مغاره ها به مخاطبان چشمک می زند. عباس معروفی نویسنده ای است برای نسل آینده با آثاری از دل دهه شصت!
عباس معروفی در سال ۱۳۳۶ شمسی در تهران متولد شد. فارغ التحصیل هنرهای زیبای تهران در رشته هنرهای دراماتیک است و حدود یازده سال معلم ادبیات در دبیرستان های تهران بوده است.معروفی به خاطر موضع گیری علیه حکومت ایران بارها بازجویی شد و سرانجام تحت فشار سیاسی از ایران خارج شد و به آلمان رفت و هم اکنون ساکن برلین است.
در سال ۱۳۶۹ مجله ادبی” گردون” را پایه‌گذاری کرد و به طور جدی به کار مطبوعات ادبی روی آورد. سبک و روال وی در این نشریه با انتظارات دولت ایران مغایر بود و موجب فشارهای پی در پی و سرانجام محاکمه و توقیف آن شد.
معروفی در پی توقیف” گردون”، ناگزیر به ترک وطن شد. او به آلمان رفت و مدتی از بورس خانه هاینریش بل بهره گرفت. اما پس از آن برای گذران زندگی دست به کارهای مختلف زد. مدتی به عنوان مدیر یک هتل کار کرد و پس از آن “خانه هنر و ادبیات” هدایت را که کتابفروشی بزرگی است، در خیابان کانت برلین، بنیاد نداد و به کار کتابفروشی مشغول شد. و کلاس‌های داستان نویسی خود را نیز در همان محل تشکیل داد. تازه‌ترین اثر جاپ شده معروفی «فریدون سه پسر داشت» نام دارد و اکنون مشغول نوشتن رمانی است با نام «تماماً مخصوص».
خلاصه داستان سمفونی مردگان
سمفونی مردگان داستان زندگی خانواده اورخانی است. داستان در بین سال‌های ۱۳۱۳ تا ۱۳۵۵ نقل می‌شود. پدر، جابر اورخانی، یک تاجر موفق و سرشناس در کاروانسرای آجیل فروش‌هاست که با همسر و چهار فرزندش در اردبیل زندگی می‌کند.
داستان زندگی خانواده اورخانی در موومان دوم گفته می‌شود. یوسف، پسر بزرگ خانواده است که از نظر پدر «بچه خنگی» است. پس از او دوقلوها آیدا و آیدین هستند و در آخر اورهان که «بر همه بچه‌ها ترجیح داشت». در خانواده، اورهان و یوسف کم کم با پدر در اداره مغازه کمک می کنند، اما آیدین علاقه ای به کار آجیل فروشی ندارد.
اورهان که بیشتر از سایرین به پدر در اداره مغازه کمک می کند، مورد علاقه اوست، ولی مادر آیدین را بیش از فرزندان دیگرش دوست دارد. آیدین علاقه بسیاری به درس و مطالعه دارد و اورهان بیشتر به کسب و کار علاقمند است.
…
منزل خانواده اورهانی نزدیک پنکه سازی لرد قراردارد. با اوج گیری جنگ جهانی دوم، دولت روس به بخش های شمالی کشور از جمله آذربایجان حمله هوایی می کند و چتر باز پیاده می کند. این مسئله موجب بروز هرج و مرج در شهر می شود. آشفتگی و ناامنی و کمبود ارزاق، بویژه نان در شهر حاکم می شود.
یوسف که در این زمان یک پسر بچه است، تحت تاثیر فضای جنگی حاکم بر شهر در خانه، ادای سربازها را در می آورد، مخصوصاً محو تماشای چتر بازها می شود. یک روز هم به تقلید از چتر بازها، چتر بزرگ و سیاه پدر را برمی دارد و با آن از بام خانه پرواز می کند. اما در اثر سقوط از پشت بام، یوسف به نوعی عقب افتادگی دچار می شود. قوای تکلم و شنوایی اش به مرور از بین می رود و چیزی می شود بین آدم و حیوان که مدام می بلعد و خود را کثیف می کند.
جابر دوستی دارد به نام ایاز که پاسبان است. جابر در بیشتر امور زندگی ایاز را طرف شُوُر و مشورت قرار می دهد. ایاز که به شدت طرفدار رضا شاه است از کناره گیری او از سلطنت به نفع پسرش، به گریه می افتد و جابر را نیز به گریه می اندازد.
سرنوشت آیدین در سمفونی مردگان
آیدین، جذاب ترین نقش داستان است که سختی های زیادی برای به دست آوردن یک زندگی معمولی کشیده است. پسر بد خانواده که همیشه با پدرش مشکل دارد چگونه به آرزوهایش می رسد؟ چگونه رویای فردایش را به خاطره تبدیل کند؟
با خواندن بخش های مختلفی از داستان حتما به یاد آیدین های زیادی در اطراف خود خواهید افتاد که تمام آرزوها و استعدادشان در عقاید و سنت های کهنه و بی مصرف نابود شده. در قسمتی از داستان پدر خانواده تمام شعرها و کتاب های آیدین را می سوزاند و آتش شعله وری که از کاغذ ها بالا می آید، مسیر زندگی آیدین را به طور کل تغییر می دهد.
آیدین از خانه فرار می کند و به کارگاهی در زیر زمین یک کلیسا پناه می برد و در آنجا به ساختن آثار هنری با چوب مشغول می شود و به دلیل ترس از پیدا شدنش توسط پدر، خود را از زندگی در خارج از زیر زمین کلیسا محروم می کند.
آیدین در این زمان و در سکوت و تنهایی کتاب می خواند، شعر می گوید و در خفقان و تاریکی زندگی می کند و پس از علاقمندی به دختر برادر صاحب کاری که به او پناه داده و سورمه نام دارد با او ازدواج می کند.
خوشبختی آیدین چندان طولانی نبود، چرا که با شنیدن خبر خودسوزی خواهرش از غار تنهایی که برای خود ساخته بود بیرون می آید و به آغوش خانواده بر می گردد و باز هم با اصرار پدرش برای کار در حجره مواجه می شود. پس از مدت کوتاهی پدر می میرد و وصیت می کند تمام ارث به صورت مساوی بین پسرانش تقسیم شود.
پایان تلخ سمفونی مردگان، شخصیت هایی که زنده نیستند!
پس از مرگ آیدا و پدر، مادر خانواده هم دق کرد و مرد و البته در قسمتی از داستان سورمه همسر آِیدین هم به دلایل نامعلومی از دنیا رفت و این سمفونی را برای مردگان در موومان چهارم کامل کرد.
اما پس از خواندن وصیت نامه پدر حسادت اورهان نسبت به آیدین بیش از پیش شد، چرا که او معتقد است برای حجره خیلی بیشتر از آیدین زحمت کشیده و باید سهم بیشتری از ارث پدری به او برسد.
اورهان پس از آنکه خیال خود را از حضور برادر دیگری به نام یوسف راحت می کند و او را می کشد به آیدین مغز چلچله می خوراند و آیدین را دیوانه می کند.
آِیدین پس از دیوانه شدن در شهر به سوجی معروف می شود و همچنان نسبت به اورهان محبوبیت بیشتری بین همسایه ها و مشتریان حجره پیدا می کند. اورهان که از این وضع خسته می شود، زنده بودن آیدین را سدی در مقابل ادامه فعالیت ها و پیشرفت خود می بیند، به فکر قتل برادرش می افتد، اما به طرز نا معلومی در سرمای بد زمستان عجل مهلتش نمی دهد و می میرد.
معروفی اوج هنر را در نمادهایی به نمایش می گذارد که در سراسر داستان وجود دارد…
اگر کمی در داستان دقت کنید، نماد هایی را می بینید که با رشته نخ های نامرئی به هم متصلند. اورهان نماد مال دوستی و طمع، پدر خانواده(مانند اسمش) نماد جبر و نماد انسان هایی با ذهن هایی بسته، و آیدین نماد روشنفکری و شور و سرزندگی…
آیدین بعد از طرد شدن از خانواده شغل نجاری را پیشه می کند. نجاری شغلی است که به مسیح (ع) نسبت داده می شود. دختری ارمنی عاشق آیدین می شود و در جایی از داستان به او می گوید:«تو مسیح من هستی!» بنابراین اگر آیدین را نماد مسیح(ع) بدانیم، آیدین پیامبری خواهد بود در شهری مرده… پیامبری که می تواند با نفسش شهر را زنده کند اما…
معروفی به مخاطبانش می فهماند جامعه ای را که جهل فرا گرفته،حتی توسط مسیح(ع)هم زنده نمی شود! و چه مسیح هایی که توسط همین مردم به انزوا کشیده شدند.
زندگی آیدین را آتش به پایان می برد(آتش سوزی زیرزمین و خود سوزی آیدا) و زندگی اورهان را آب!
…
صحنه های مرگ اورهان هم پر از نماد های حیرت انگیز است. اورهان به دنبال سوجی از شهر بیرون می رود. با پیرمردی ملاقات می کند که نماد عزرائیل است. با او در یک طویله حبس می شود و خاطراتش را مرور می کند. با مرور خاطراتش هر کدام از اعمال او به شکل گرگی گرسنه(طماع مال هیچگاه سیری ندارد!)بر او نمایان می شود. گرگ ها(بخوانید گناهان اورهان) او را محاصره می کنند، و برای لحظه ای گرگ درون اورهان تبلور پیدا می کند و او شروع به زوزه کشیدن می کند!
…
از دیگر نکات فوق العاده ی کتاب زاویه دید هر موومان است. عباس معروفی توانایی خود را به نحو احسن در موومان سوم و چهارم به مخاطب ارائه می کند. در موومان سوم داستان را از دید سوجی دیوانه بیان می کند. به زیبایی هر چه تمام افکار یک دیوانه را با همان به هم ریختگی و از هم گسیختگی به تصویر می کشد. در موومان چهارم نیز داستان از دید سورمه، معشوقه ی آیدین، روایت می شود. سورمه ای که زندگی عشقش را از درون ذهن او می بیند و می شنود و حس می کند.
پشت جلد کتاب سمفونی مردگان!
نوشته های جذاب پشت جلد کتاب ها همیشه نقش مهمی برای مخاطبان دارند، چرا که مردم با خواندن بخش کوتاهی از کتاب می توانند جذب مطالعه آن شوند و اما پشت جلد کتاب سمفونی مردگان چه چیزی برای جذب مخاطب دارد؟
” ساعت آقای درستکار بیش از سی سال است که از کار افتاده؛ در ساعت پنج و نیم بعداز ظهر تیر ماه سال 1325. ساعت سر در کلیسا سالها پیش از کار افتاده بود و ساعت اورهان را مردی با خود برده است؛ اما زمان همچنان می گردد و ویرانی به بار می آورد.
سمفونی مردگان، رمان بسیار ستوده شدۀ عباس معروفی، حکایت شوربختی مردمانی است که مرگی مدام را بر دوش می کشند و در جنون ادامه می یابند، در وصف این رمان بسیار نوشته اند و بسیار خواهند نوشت؛ و با این همه پرسش برخاسته از این متن تا همیشه برپاست؛ پرسشی که پاسخ در خلوت تک تک مخاطبان را می طلبد:
کدام یک از ما آیدینی پیش رو نداشته است، روح هنرمندی که به کسوت سوجی دیوانه اش درآورده ایم، به قتلگاهش برده ایم و با این همه او را جسته ایم و تنها و تنها در ذهن او زنده مانده ایم. کدام یک از ما؟ ”
رمان سمفونی مردگان را میتوانید از اینجا تهیه کنید…
جملات زیبای کتاب سمفونی مردگان
در برخی از صفحه های کتاب سمفونی مردگان بعضی جملات عباس معروفی عجیب به دل می نشیند و مخاطب دوست دارد آن را در گوشه ای از سررسید روزانه اش بنویسد و هر روز مرورش کند. بعضی از قسمت های داستان مثل وقتی که سورمه درباره تنهایی صحبت می کند که:
“وقتی آدم یک نفر را دوست داشته باشد، بیشتر تنهاست. چون نمی‌تواند به هیچ‌کس جز به همان آدم بگوید که چه احساسی دارد؛ و اگر آن آدم کسی باشد که تو را به سکوت تشویق می‌کند، تنهایی تو کامل می‌شود…!”
“مردم پشت سر خدا هم حرف می زنند”
“تنهایی را فقط در شلوغی می شود حس کرد .”
“همیشه بچه ی اول مکافات دیگران را پس می دهد . “
“به قول ایاز با دو دسته نمی شود بحث کرد : با سواد و بی سواد”
“آدم تا داستان نخواند معنی زندگی را نمی فهمد”
“عشق گاهی چنان عمیق است که معشوق از ذهن و روح عاشقش خبر دارد!”
و یا زمانی که جملات ساده ای بین دکتر و سکوت آیدین در مطب اتفاق می افتد و هر مخاطب به یاد دل خودش می افتد:
دکتر گفت: مریض کدام یکی تان است؟
با دست به آیدین اشاره کردم و نشستم.
دکتر گفت: چه اش هست؟
گفتم: توی سرش بازار مسگرهاست. توی دلش رخت می شورند. توی پاهاش سیم می کشند.
دکترگفت: ببرش دیوانه خانه.
و یا این جمله معروف که برای طرفداران عباس معروفی آشناست:
همه این حرف ها احساس واقعیم بود. هنوز هم هست، اما پیش از اینکه گرفتار تو بشوم باید بروم. باید شوق را توی دلم بُکشم. باید عشق را توی دلم سر بِبُرم.
سخن آخر درباره سمفونی مردگان
برای خواندن این کتاب دنبال بهانه نباشید، فضای سیاه و زخم زده داستان را برای کنار گذاشتن این کتاب بهانه نکنید؛ چرا که شاید آیدین درون شما نیازمند التیام باشد و بخواهد کمی با داستان همزاد پنداری کند. شاید هم آیدایی احساساتی دنبال زمانی می گردد تا با شاهکار عباس معروفی کمی درد دل کند.
دیگر آثار عباس معروفی
رمان های عباس معروفی شاخصه ها و ویژگی های خاص و منحصر به فرد این نویسنده را دارد. تصویر سازی درست و به جا یکی از جذاب ترین ویژگی های قلم عباس معروفی را به رخ مخاطب می کشاند؛ چرا که مخاطب در هر سن و سال و در هر دوره و زمان می تواند با دنبال کردن رمان های عباس معروفی پا به دنیایی بگذارد که نویسنده برای مخاطب ساخته است. بهترین و جذاب ترین آثار معروفی عبارتند از:
• سال بلوا
• تماماً مخصوص
• فریدون سه پسر داشت
• نام تمام مردگان یحیاست
• پیکر فرهاد
مشخصات کتاب سمفونی مردگان
عنوان: سمفونی مردگان
نویسنده: عباس معروفی
ناشر: ققنوس
دسته‌بندی: داستان ایران
موضوع: داستان های فارسی قرن 14
سال انتشار: ۱۳۹۸
تعداد چاپ: ۳۸
قطع: رقعی
عرض: ۱۴
ارتفاع: ۲۱
نوع جلد: نرم
تعداد صفحات: ۳۵۰
قیمت: ۳۲۰,۰۰۰ ریال
منبع مدیریت استراتژیک بدن
قسمتی از کتاب سمفونی مردگان با صدای خود نویسنده (۴۷ثانیه):
قسمت دیگری از کتاب سمفونی مردگان با صدای عباس معروفی (۵۲ ثانیه):
